امروزه موضوع پرداخت‌ها و تسویه و تصفیه (Clearing and Settlement) برون‌مرزی و مبادلات بین کشورهای مختلف به یک موضوع حیاتی بین دولت‌ها تبدیل شده است. کشورهایی که در حال حاضر تحت تحریم‌های آمریکا قرار ندارند، از سوئیفت برای تبادلات بین‌المللی خود استفاده می‌کنند.
سوئیفت یک شبکه و پیام‌رسان بین بانکی بوده که هدف آن جایگزینی روش‌های ارتباطی غیراستاندارد کاغذی یا از طریق تلکس بین بانک‌ها و مؤسسات مالی در سراسر جهان با یک روش استاندارد است. بااین‌حال، کشورهایی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند، به‌راحتی نمی‌توانند از این سیستم برای تراکنش‌های خود استفاده کنند.
موضوع تحریم، سامانه فنی سوئیفت را به یک ابزار سیاسی تبدیل کرده است؛ در بزنگاه‌های تاریخی آمریکا و متحدانش از این سیستم برای اعمال فشار بر کشورهای تحریمی استفاده می‌کنند. ایران و روسیه دو نمونه از کشورهایی هستند که مشمول تنبیه شده‌اند. همین سواستفاده از این ابزار فنی برخی کشورها را به فکر انداخته است که مسیرهای متفاوتی برای خود طراحی کنند. شاید برجسته‌ترین آنها متعلق به گروه کشورهای بریکس باشد.
به همین خاطر برای پرداختن به مسائل اقتصادی و پرداخت کشورهای مختلف، ابتدا بهتر است به تاریخچه شکل‌گیری گروه بریکس بپردازیم. ایده ایجاد گروهی به نام بریک، در سال ۲۰۰۱ توسط گلدمن ساکس، به‌منظور پیش‌بینی وضعیت اقتصادی در سراسر جهان و قدرت‌های برتر آن در نیم‌قرن آینده مطرح شد. در شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد وزرای امور خارجه کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین گفت‌وگوهای مقدماتی را آغاز کردند. ازاین‌رو، گروه بریک، از مخفف اسامی این کشورها ایجاد شد.
در اولین جلسه این گروه، کشورهای عضو به موضوعاتی مثل روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان پرداختند. از طرفی، این کشورها بر برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر و ایفای نقش مؤثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان تمرکز کردند.
گلدمن ساکس در سال ۲۰۰۱ پیش‌بینی کرد که چهار کشور عضو بریک، تا سال ۲۰۱۰ شاهد بالاترین نرخ رشد اقتصادی خواهند بود. این گروه که اکنون بریکس نامیده می‌شود، علاوه بر کشورهای مؤسس که از ابتدا حضور داشتند، شامل آفریقای جنوبی، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و ایران هم هست که به مرور به حلقه اولیه اضافه شدند.
نکته مهم مربوط به این گروه این است که کشورهای عضو آن، نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و بین ۲۵ تا ۲۸ درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی را در اختیار دارند. از طرفی این ائتلاف، بدون مشارکت اروپا و آمریکا تشکیل شده و این ظرفیت را دارد تا صدایی بلند در مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و قدرت‌هایی مثل آمریکا را به چالش بکشد.
ازاین‌رو، یکی از مخالفان اصلی بریکس، آمریکاست. اما بااین‌حال، بریکس تمرکز خود را روی افزایش مبادلات تجاری بین کشورهای عضو و کاهش وابستگی اقتصادی به اروپا و آمریکا، تشکیل بانک توسعه و ذخیره ارزی در برابر نهادهای غربی، استفاده از ظرفیت کشورهای درحال‌توسعه برای تغییر مناسبات اقتصاد جهانی و همچنین کمک به کشورهای در حال ورشکستگی و تأثیرگذاری بر بحران‌های سیاسی یا اقتصادی مهم جهانی گذاشته است.
رئیس فعلی گروه بریکس، روسیه است که تلاش می‌کند نقش کشورهای عضو در سیستم پولی و مالی بین‌المللی را تقویت کند و همکاری‌های بین بانکی و تسویه‌حساب با ارزهای ملی کشورهای عضو بریکس را توسعه دهد. از طرفی، مذاکراتی بین اعضای بریکس درباره ارز بالقوه به‌عنوان بخشی از استراتژی دلارزدایی بین اعضای این سازمان مطرح شده است. جنگ تجاری ایالات متحده با چین و از طرفی تحریم‌های آمریکا علیه چین و روسیه، از جمله بحث‌های اصلی مطرح در این گروه است.
در حال حاضر بحث دلارزدایی و عدم وابستگی کشورهای تحت تحریم، به یکی از مسائل اصلی به‌خصوص از طرف روسیه مطرح شده است.
اخیراً خبر و عکس‌هایی مبنی بر اینکه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در نشست سران کشورهای عضو بریکس در کازان از اسکناسی به‌عنوان ارز واحد کشورهای عضو این پیمان رونمایی کرده است به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های سراسر جهان منتشر شد. در حالی که این تصویر واقعی نبود و در واقع پوتین به دنبال یک سیستم مالی است که اعضای گروه بریکس تجارت بین‌المللی را با استفاده از ارز کشورها به جای دلار آمریکا انجام دهند.
به نظر می‌رسد اعضای این گروه، ایده ایجاد ارزی با پشتوانه طلا یا نفت را در سر دارند. اما این ایده تا اجرا مراحل زیادی را باید طی کند و به عوامل مختلفی از جمله تأسیس یک بانک مرکزی جدید و توافق‌های پولی بین کشورهای عضو این پیمان نیاز دارد. ازاین‌رو بحثی همچون دلارزدایی، یک مسئله پیچیده است که هنوز در حد حرف باقی مانده است.
اما از طرفی، راه‌اندازی یک سیستم مستقل و غیرمتمرکز پیام‌رسان پرداخت مالی به نام «بریکس پی» با جدیت بیشتری توسط این گروه در حال پیگیری است. این سیستم مشابه سامانه پیام‌رسان بین بانکی فرامرزی (سوئیفت) برای دریافت و انجام پرداخت‌ها با استفاده از ارزهای محلی کشورهای عضو بریکس است.
سرمایه‌گذاری در «بریکس پی» در سال ۲۰۱۸ توسط شورای تجاری بریکس آغاز شد و کارشناسان مالی و فناوری بانکی از چهار کشور بنیان‌گذار بریکس و همچنین آفریقای جنوبی آن را مدیریت می‌کنند.
اما پلتفرم دیگری که اخیراً وزارت دارایی روسیه از راه‌اندازی آن برای تسویه‌حساب با ارزهای ملی از جمله ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (روبل دیجیتال، یوان دیجیتال و ریال دیجیتال) خبر داد، «بریکس بریج» بود. از منظر دولت‌های عضو بریکس، این اقدام، نقطه عطفی در تلاش مداوم برای ایجاد یک سیستم مالی جهانی عادلانه‌تر و مستقل‌تر است. «بریکس بریج» با هدف دور زدن محدودیت‌های تحمیل شده توسط حاکمیت مالی و تحریم‌های غرب، جایگزینی قوی برای کشورهای درحال‌توسعه برای انجام معاملات آزادانه و کارآمد است.
«بریکس بریج» ناشناس بودن پرداخت با استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را تضمین می‌کند و تأثیر کشورهای شخص ثالث بر تراکنش‌های بین‌المللی را کاهش می‌دهد. همچنین این پلتفرم از نظر کشورهای عضو بریکس، مکانیزم قابل اعتمادی را برای معاملات بین کشورهای بریکس فراهم می‌کند و تأثیر تحریم‌های غرب را به حداقل می‌رساند. بااین‌حال، این پروژه هنوز در حد ایده بوده و پیاده‌سازی آن هم به عوامل مختلفی بستگی دارد.
اما ایده «بریکس بریج» از کجا شکل گرفت؟
بهمن‌ماه سال گذشته (۱۴۰۲) بود که امارات ۵۰ میلیون درهم به چین ارسال کرد که این کار، اولین پرداخت برون‌مرزی با استفاده از درهم دیجیتال بود. این کار از طریق «mBridge» که از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی برای انتقال وجه بین‌المللی بین بانک‌های شرکت‌کننده استفاده می‌کند، انجام شد.
پروژه «ام‌بریج» نتیجه یک همکاری بین مرکز نوآوری BIS، بانک تایلند، بانک مرکزی امارات متحده عربی، مؤسسه ارز دیجیتال بانک خلق چین و اداره پولی هنگ‌کنگ است که در سال ۲۰۲۱ آغاز شد. همچنین عربستان سعودی نیز در ماه ژوئن به آن پیوست. هدف این پروژه مقابله با برخی از ناکارآمدی‌های کلیدی در پرداخت‌های فرامرزی، از جمله هزینه‌های بالا، سرعت کم و پیچیدگی‌های عملیاتی بوده است.
همچنین از آگوست ۲۰۲۴، اعضای ناظر پروژه «mBridge» عبارت‌اند از: بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا، بانک مرکزی ng Pilipinas، بانک اندونزی، بانک فرانسه؛ بانک اسرائیل، بانک ایتالیا، بانک کره، بانک موریس، بانک نامیبیا، بانک مرکزی بحرین، بانک مرکزی برزیل، بانک مرکزی شیلی، بانک مرکزی مصر، بانک مرکزی اردن، بانک مرکزی لوکزامبورگ، بانک مرکزی مالزی، بانک مرکزی نپال، بانک مرکزی نروژ، بانک مرکزی ترکیه، بانک مرکزی اروپا، صندوق بین‌المللی پول، مرجع پولی ماکائو، بانک ملی کامبوج، بانک ملی گرجستان، بانک ملی قزاقستان، مرکز نوآوری نیویورک، بانک فدرال رزرو نیویورک، بانک مرکزی استرالیا، بانک مرکزی هند، بانک مرکزی آفریقای جنوبی و بانک جهانی.
«ام‌بریج»با هدف ایجاد راه‌حل‌های نوآورانه برای مشکلات سیستم‌های پرداخت سنتی و بهبود مبادلات پولی بین‌المللی از طریق استفاده از فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال بانک مرکزی شکل گرفته است. از جمله مهم‌ترین اهداف «ام‌بریج»می‌توان به کاهش هزینه و زمان تراکنش‌ها، شفافیت و امنیت بالاتر، افزایش همکاری بین‌المللی و کاهش وابستگی به دلار آمریکا اشاره کرد. بااین‌حال، این پلتفرم هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد و به گفته سازندگان آن، نسخه فعلی «ام‌بریج» «کمینه محصول پذیرفتنی» یا MVP است تا مشتریان و سازندگان آن را آزمایش کنند و از نتیجه برای توسعه محصول استفاده کنند.
اما بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی (BIS) که به توسعه پلتفرم «ام‌بریج»کمک کرده بود، در تاریخ ۳۱ اکتبر اعلام کرد که مشارکت خود با این پلتفرم پایان می‌دهد. BIS در واقع بانکی برای بانک‌های مرکزی کشورهای سراسر جهان است و به افراد یا شرکت‌های خصوصی خدمات ارائه نمی‌دهد. به نظر می‌رسد خروج BIS به دلیل فشارهای آمریکا بوده است. بااین‌وجود، کشورهای زیادی تمایل به ملحق شدن به «ام‌بریج» را دارند تا بتوانند بدون سلطه دلار و توسط ارزهای دیجیتال ملی خود به تبادلات بین‌المللی بپردازند. چین، شریک اصلی فناوری این پروژه بوده و پس از خروج BIS، به نظر می‌رسد مسئولیت اصلی این پلتفرم را چین بر عهده بگیرد.
آگوستین کارستنز، مدیرکل BIS، پس از اینکه از او پرسیده شد که آیا mBridge می‌تواند مبنایی برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی برای کشورهای بریکس، از جمله روسیه، فراهم کند، پاسخ منفی داد.
او گفت: «BIS این پروژه را ترک می‌کند؛ نه به این دلیل که شکست خورده یا نه به دلیل ملاحظات سیاسی، بلکه بیشتر به این دلیل که ما چهار سال است که درگیر آن بوده‌ایم و در سطحی است که شرکا می‌توانند خودشان آن را پیش ببرند». کارستنز همچنین در سخنان خود اظهار کرد که «ام‌بریج»، پلی برای بریکس نیست و برای تأمین نیازهای آن ساخته نشده است.
اکنون که BIS حمایت خود را از «ام‌بریج» برداشته است، به نظر می‌رسد چین هدایت آن را برعهده بگیرد. «ام‌بریج» با استفاده از فناوری ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند سهولت بیشتری را برای تبادلات بین‌المللی کشورهای عضو آن به همراه داشته باشد و شاید روزی رؤیای دلارزدایی برخی از کشورهایی که سودای قدرت در سر می‌پرورانند را تحقق بخشد.
چرا بریکس یک سیستم مالی مستقل می‌خواهد؟
بریکس در حدود سال ۲۰۱۰ شروع به صحبت در مورد دلارزدایی و سیستم‌های پرداخت جایگزین کرد، اما درخواست‌ها برای یک سیستم پرداخت به طور قابل‌توجهی پس از حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن افزایش یافت.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، توقیف ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی کشورش را «سرقت» نامید. او هشدار داد که ایالات متحده از استفاده از پول خود و سیستم پرداختی که عمدتاً به‌عنوان یک سلاح کنترل می‌کند پشیمان خواهد شد و پیش‌بینی کرد که این امر روند دلارزدایی را سرعت می‌بخشد.
باتوجه‌به اینکه روابط بین ایالات متحده و چین در سال‌های اخیر تیره شده است و جنگ تجاری بین آنها ادامه دارد، بریکس حداقل دو عضو با نفوذ دارد که منافعی در یک سیستم پرداخت جایگزین دارند. ازآنجایی‌که چین در حال حاضر بزرگ‌ترین اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص داخلی بر اساس PPP است، راه‌اندازی موفقیت‌آمیز یک سیستم پرداخت جایگزین برای به چالش کشیدن سوئیفت و استفاده از دلار آمریکا در تجارت بین‌المللی، چالشی مهم برای قدرت ایالات متحده خواهد بود.
آیا بریکس می‌تواند به این زودی دلارزدایی کند؟
درحالی‌که بریکس آشکارا هدف خود را برای دلارزدایی اعلام کرده است، دلار آمریکا برای مدت‌ها همچنان نقش مهمی در تجارت بین‌المللی ایفا خواهد کرد. ایالات متحده عمیق‌ترین بازارهای سرمایه را دارد. دلار آمریکا همچنان در ۹۰ درصد از کل معاملات ارزی دخیل است و بانک‌های مرکزی تقریباً ۴۶ درصد از کل ذخایر را در آن نگه می‌دارند، به این معنی که هنوز هم پادشاه بلامنازع ارزها است.
چین، روسیه و سایر اعضای بریکس راه درازی در پیش دارند تا هر یک از ارزهایشان بتوانند دلار را به شکل معناداری به چالش بکشند. بااین‌حال، خواه mBridge راهی برای این کار باشد یا نباشد، هر استقلالی که آنها می‌توانند به دست آورند، پیشرفت به سمت هدفشان برای دلارزدایی کامل و خنثی کردن توانایی غرب برای اعمال تحریم‌ها یا ایجاد فرصت در تجارت و تجارت بین‌المللی است.
دلارزدایی کامل ممکن است راه درازی باشد و بعید به نظر برسد، اما بریکس پیوسته به سمت آن حرکت می‌کند و احتمالاً در سال‌های آینده سرعت این روند تسریع خواهد شد.
«ام‌بریج»، جایگزینی برای سوئیفت؟
پروژه mBridge که مخفف عبارت “Multiple CBDC bridge” است، نشان‌دهنده تلاش مشترک بین چند بانک مرکزی است. «ام‌بریج» به دنبال ایجاد یک پلتفرم قابل اعتماد برای CBDCها است که امکان تراکنش‌های بین‌المللی یکپارچه، کارآمد و ایمن بین مؤسسات مالی و نهادهای منتخب را فراهم می‌کند. این پروژه پیامدهایی برای سیستم اقتصاد جهانی به همراه دارد، پارادایم‌های سنتی را به چالش می‌کشد و نگاهی اجمالی به آینده‌ای ارائه می‌دهد که در آن ارزهای دیجیتال از مرزهای ملی فراتر می‌روند.
پیامدهای پروژه mBridge می‌تواند بر سیستم‌های مالی سنتی مانند تسلط دلار، سوئیفت و انتقال‌های الکترونیکی وجوه معمولی سنگین باشد. با فعال کردن تراکنش‌های مستقیم CBDC بین کشورها، «ام‌بریج»می‌تواند اتکا به دلار آمریکا به‌عنوان ارز اصلی را کم کند و به طور بالقوه تسلط جهانی آن را کاهش دهد. به طور مشابه، این پروژه جایگزین مناسبی برای شبکه سوئیفت ارائه می‌کند که مکانیزم کارآمدتر و کم‌هزینه‌تر را برای شهرک‌های بین‌المللی ارائه می‌دهد.
پروژه «ام‌بریج» به کشورهای عضو این امکان را می‌دهد که با استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود، به کاهش وابستگی به دلار آمریکا و ایجاد سیستم‌های مالی مستقل‌تر بپردازند. این ویژگی برای کشورهایی مانند روسیه که تحت تحریم‌های غربی قرار دارند، اهمیت بالایی دارد. ازآنجایی‌که سوئیفت به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی اعمال تحریم‌ها توسط آمریکا و اتحادیه اروپا محسوب می‌شود، «ام‌بریج» می‌تواند به کشورهای عضو بریکس کمک کند تا با استفاده از سیستم جایگزینی مانند BRICS Bridge به کاهش وابستگی به سوئیفت بپردازند.
بااین‌حال، جایگزینی کامل سوئیفت و دلارزدایی در مقیاس گسترده، نیازمند پذیرش گسترده‌تر «ام‌بریج» و حمایت دیگر کشورهای غیرعضو نیز است. اگر «ام‌بریج» بتواند به توسعه کامل و پذیرش گسترده دست یابد، این پروژه می‌تواند در آینده به یکی از ابزارهای مهم دلارزدایی و ایجاد استقلال مالی برای کشورهای عضو تبدیل شود.
پروژه «ام‌بریج» به کشورهای عضو آن این امکان را می‌دهد که با استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود، به ایجاد سیستم‌های مالی مستقل‌تر بپردازند. این ویژگی برای کشورهایی مانند روسیه که تحت تحریم‌های غربی قرار دارند، اهمیت بالایی دارد. بااین‌حال، کشورهایی مثل روسیه و ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند و به گفته تحلیلگران، ازآنجاکه یکی از مؤسسان «ام‌بریج»، بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی بوده و به‌نوعی غرب هم در این پروژه نقش دارد، بعید به نظر می‌رسد این کشورهای تحت تحریم بتوانند عضو «ام‌بریج» شوند. احتمالاً یکی از دلایلی که روسیه به دنبال راه‌اندازی بریکس بریج است، همین باشد.
اما جایگزینی کامل سوئیفت و دلارزدایی در مقیاس گسترده، نیازمند پذیرش گسترده‌تر «ام‌بریج» و حمایت دیگر کشورهای غیرعضو نیز است. اگر «ام‌بریج» بتواند به توسعه کامل و پذیرش گسترده دست یابد، این پروژه می‌تواند در آینده به یکی از ابزارهای مهم دلارزدایی و ایجاد استقلال مالی برای کشورهای عضو تبدیل شود.
مقایسه ویژگی‌های سوئیفت و «ام‌بریج»
سوئیفت یک سیستم پیام‌رسانی مالی است که بانک‌ها و نهادهای مالی را به هم متصل می‌کند. خود سوئیفت پول جابه‌جا نمی‌کند، بلکه پیام‌های لازم برای انتقال پول را ارسال می‌کند. این سیستم بر اساس شبکه‌ای از بانک‌های کارگزار عمل می‌کند. اما «ام‌بریج» یک پلتفرم مبتنی بر بلاکچین است که به بانک‌های مرکزی و تجاری امکان انتقال مستقیم پول با استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را می‌دهد و انتقال پول واقعی را بدون نیاز به واسطه فراهم می‌کند.
از طرفی، «ام‌بریج» در آزمایش‌های خود نشان داده که می‌تواند تراکنش‌ها را سریع‌تر و با هزینه کمتری نسبت به سوئیفت انجام دهد؛ زیرا واسطه‌ها را حذف کرده و از زیرساخت دیجیتال بلاکچین استفاده می‌کند. در مقابل، سوئیفت به دلیل ساختار سنتی خود همچنان با چالش‌هایی در زمینه هزینه و سرعت مواجه است.
از نظر دامنه پذیرش و کاربرد، سوئیفت یک شبکه جهانی با بیش از ۱۱ هزار نهاد مالی عضو است و استاندارد جهانی در پرداخت‌های فرامرزی محسوب می‌شود. اما «ام‌بریج» هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد و تنها توسط کشورهای عضو از جمله چین، امارات، تایلند و هنگ‌کنگ پشتیبانی می‌شود.
سوئیفت یک سیستم گسترده با پذیرش جهانی است و «ام‌بریج» برای رسیدن به چنین مقبولیتی نیاز به همکاری تعداد بیشتری از کشورها دارد. این پذیرش نه‌تنها به مسائل فنی، بلکه به مسائل ژئوپلیتیک نیز وابسته است.
در نهایت، باید گفت «ام‌بریج» پتانسیل بالایی برای تغییر سیستم‌های پرداخت فرامرزی دارد. فناوری بلاکچین و استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند سرعت، شفافیت و امنیت پرداخت‌های بین‌المللی را بهبود بخشد و وابستگی به دلار و سوئیفت را کاهش دهد. در این مسیر، راه درازی در پیش است و هر چند به احتمال زیاد آمریکا و متحدانش فشارهایی بر کشورها و بانک‌هایی که از چنین راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کنند، وارد خواهند کرد که این موضوع می‌تواند مانع گسترش استفاده از این سیستم شود.
ثبت دیدگاه