بهنام بهزادیفر، مشاور در حوزه استراتژیهای مدیریت ارتباط با مشتریان / شاید در چند سال اخیر عبارات VUCA،VUCA Worldیا دنیای VUCA به گوشتان خورده باشد. به نظر میرسد عده اندکی را میتوان یافت که با این مفهوم آشنا بوده و یا بر روی مباحث آن تسلط کاملی داشته باشند. عبارت VUCA اولین بار به وسیله ارتش ایالات متحده به منظور توصیف وضعیت جهان پس از جنگ سرد بکار گرفته شد. در حال حاضر این عبارت برای توصیف دنیای کسبوکار امروزی بکارگرفته میشود و پیام مهم آن این است که عدم چابکی لازم یا استفاده از شیوههای قدیمی و بعضاً منسوخ بکارگرفته شده توسط ما در کسبوکار در مواجهه با دنیای VUCA پاسخگو نیستند و باید در نگرش خود تغییرات اساسی ایجاد کنیم. در این یادداشت قصد داریم به طور مختصر به این مفهوم بپردازیم.
نگاهی به VUCA
VUCA مخفف چهار کلمه است که دنیای مدرن امروزی را توصیف میکند. همانطور که پیش تر نیز اشاره شد، این اصطلاح از یک فرهنگ لغت نظامی وارد زندگی و کسبوکار ما شده است. در ابتدا این واژه اولین بار پس از حمله ۱۱ سپتامبر به برجهای دوقلو در ایالات متحده بکارگرفته شد. ارتش ایالات متحده از آن برای نشان دادن وضعیتی بهسرعت در حال تغییر و غیرقابل پیشبینی استفاده کرد که قابل برنامهریزی یا پیشبینی نیست.
VUCA
مخفف ۴ عبارت زیر است:
- Volatile یا Volatility به معنی بیثباتی و عدم پایداری
تغییرات در جهان امروز به صورت پیوسته هستند و همواره در مقیاس وسیع میتوانند به یکباره مناطق وسیعی را تحتتأثیر قرار دهند. نوسان، سرعت تغییر در یک موقعیت خاص را توصیف میکند. به عنوان مثال، بازارهای سهام نوسان دارند، به طوری که شرکتها گاهی حتی ۳۰ درصد از ارزش خود را در عرض چند روز از دست میدهند. در مورد آبوهوا هم همینطور. وقتی چیزی بیثبات است، شرایط ناپایدار و اغلب غیرقابل پیشبینی را به ارمغان میآورد. این یعنی لزوماً نیاز نیست شرایط پیچیده یا خیلی سخت باشد گاهی یک نوسان یا تغییر کوچک میتواند شرایط را به کلی تغییر دهد. هر چه نوسانات بیشتر باشد، توانایی ما برای پیشبینی اتفاقات بعدی کمتر خواهد بود و این موضوع یعنی معنای ریسک زیاد!
به همین دلیل، موقعیتها و محیطهای فرار اغلب منفی تلقی میشوند. آنها نیاز ما به کنترل را نادیده میگیرند. با این حال، در درازمدت، نوسان فرصتهای غیرمنتظرهای برای نوآوری به ارمغان میآورد. الگوها و روالهای موجود را در هم میشکند و فضا را برای تازگی باز میکند.
بازار سهام به دلیل مواردی مانند شاخصهای اقتصادی، رویدادهای ژئوپلیتیکی یا نظر سرمایهگذاران همیشه در حال تغییر است. این نوسان بر انتخابها در مورد سرمایهگذاریها و نحوه مدیریت پرتفوی تأثیر میگذارد. همچنین سرعت تغییرات فناوری، صنایع و مدلهای کسبوکار را متزلزل میکند. به عنوان مثال، افزایش خدمات حملونقل سواری مانند Uber و Lyft نحوه رفتوآمد مردم را تغییر داد و آژانسها را تعطیل کرد و یا وابستگی مردم به آنها را تا حد بسیار زیادی کم کرد.
- Uncertain به معنی عدم قطعیت
عدم قطعیت به وقایعی اشاره دارد که در آنها اطلاعات کافی و یا اطمینان کامل برای پیشبینی نتایج یا خروجی فعالیتهایمان را نداریم و نمیتوانیم مطمئن باشیم که اقداماتمان سبب بروز چه نتیجهای میشود. در چنین وضعیتی، دیگر نمیتوانیم برای رسیدن به اهدافمان برنامهریزی درستی داشته باشیم زیرا نمیدانیم چه اتفاقی میافتد و بعد چه خواهد شد.
در طول دوران همهگیری COVID-19، دولتها دائماً در تلاش بودند تا بهترین مدل اجرایی را جهت تصمیمگیریهایشان انتخاب کنند زیرا حتی با کمک مدلسازی کامپیوتری پیشرفته و استفاده از آخرین تکنولوژی و هوش مصنوعی نیز گفتنِ اینکه کدام یک از اقدامات میتوانست مؤثرتر باشد و چگونه بر اقتصاد و جامعه به طور کلی تأثیر خواهند گذاشت، بسیار دشوار بود.
سازمانها به طور پیوسته با عدم قطعیت ناشی از تغییرات حاکمیتی مانند اصلاحات مالیاتی یا قوانین حفظ حریم خصوصی دادهها مواجه هستند. لذا به ناچار فرایندهای تجاری تحتتأثیر این تغییرات قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال دیگر، صحنه رقابت کسبوکارها منبع غنی از عدم قطعیت است زیرا همیشه در حال تغییر است. امروزه بازیگران قدیمی و تثبیت شده در صنایع مختلف با عدم قطعیت از جایگاه خود در برابر رقبای جدید، استارتآپ و تغییر سلیقه مشتریان مواجه هستند.
- Complexبه معنی پیچیده یا پیچیدگی
گاهی گستردگی عوامل وابسته به یکدیگر و تعداد بالای تعاملات سبب ایجاد بار اضافه اطلاعات و پیچیدگی میشود. سیستمهای پیچیده از تعداد زیادی بخش تشکیل شدهاند که به شدت به هم پیوسته و در تعامل با یکدیگر هستند. مغز انسان را در نظر بگیرید که از تعداد بسیار زیادی نورون تشکیل شده است. این تعاملات منجر به بروز رفتارهای غیرخطی و نوظهور میشود. در بیشتر موارد، دلایل این رفتارها را نمیتوان در بخشهای منفرد سیستم یافت و هیچ نهاد مرکزی برنامهریزی یا کنترلی ای برای آنها وجود ندارد.
به طور خلاصه میتوان گفت افزایش حجم اطلاعات و عدم پردازش دقیق آنها سبب ایجاد پیچیدگی میگردد و اوضاع زمانی وخیم میشود که ابزار مناسبی جهت ذخیره، دستهبندی، پاکسازی و تحلیل این اطلاعات وجود نداشته باشد.
اقتصاد جهانی نمونهای از محیط پیچیده است. اقتصاد جهانی متشکل از کشورها، صنایع و مؤسسات مالی مختلف است که همگی به هم مرتبط هستند. رهبران اقتصاد جهانی باید بتوانند درک کنند که چگونه تغییرات در یک حوزه میتواند بر سایر حوزهها تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، بحران مالی ۲۰۰۸ ناشی از تعامل پیچیده عواملی از جمله بازار مسکن ایالات متحده، سیستم بانکی جهانی و مقررات دولتی بود.
نمونه دیگری از پیچیدگی، طیف وسیعی از تبلیغات است که برای جلب توجه مصرفکنندگان رقابت میکنند. برای تأثیرگذاری، تبلیغات باید بهگونهای طراحی شود که توجه مردم را به خود جلب کند. این امر مستلزم درک چگونگی تعامل و تأثیر استراتژیهای تبلیغاتی مختلف بر یکدیگر است. مصرفکنندگان نیز باید قادر به درک و هدایت چشمانداز بعضاً طاقت فرسای تبلیغات باشند تا تصمیمات آگاهانه بگیرند.
- Ambiguous به معنی مبهم
وجود پیچیدگی، عدم قطعیت و بی ثباتی سبب بروز ابهام میشود. به این معنی که دیگر شرایط را نمیتوان به طور کامل درک کرد و نتیجتاً با عدم شفافیت در تفسیر یک موقعیت روبرو خواهیم شد. لذا به دلیل وجود بیش از حد تفاسیر از یک موقعیت، دیگر نقطه شفافی که ما را به پاسخ نهایی برساند وجود نخواهد داشت. همانند پیچیدگی، ابهام را میتوان بهعنوان منبع بروز موارد نوظهور در نظر گرفت. با ارائه بیش از یک تفسیر، همیشه میتوانیم یک عنصر غیرمنتظره از تازگی را در مبهم بودن یک موقعیت پیدا کنیم. برای شناسایی روشهای بدیع تفسیر یک موقعیت، به سطح بالایی از آگاهی، خلاقیت، و همچنین قابلیتهای مشاهده صحیح و تأمل نیاز است.
قوانین جدید در نظام حقوقی گاهی میتوانند نمونههایی از محیطها و شرایط مبهم باشند. قوانین جدید ممکن است به دلیل عدم وجود پیشینه، تفسیر و چالشهای مشخص، نامشخص باشد. رهبران حقوقی باید بتوانند نتایج قانونی بالقوه و تفسیرهای قانونی آینده قوانین جدید را پیشبینی کنند تا بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند.
زمانی که رهبران بر اساس اطلاعات ناقص یا متناقض، انتخابهای استراتژیک انجام میدهند، با ابهام مواجه میشوند. برای مثال در خصوص یک شرکت، این اتفاق زمانی رخ میدهد که تصمیم به ادغام یا خرید یک شرکت دیگر، ورود به بازار جدید یا ایجاد یک محصول جدید بگیرد.
معایب و مزایای VUCA
بسیاری از کارشناسان استدلال میکنند که اجزای VUCA، مانند نوسانات، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام، نه تنها با گذشت زمان بدتر میشوند، بلکه از حوزه کسبوکار به تمام حوزههای دیگر زندگی گسترش مییابند. در نتیجه، باید به درستی درک کرد این شرایط چه چیزی را تهدید میکنند. VUCA میتواند سبب عوامل زیر میشود:
- بیثبات کردن جامعه از نظر روانی، ایجاد اضطراب و مشکلات سلامتی برای کارکنان و در عین حال فرسودگی عاطفی.
- بیانگیزه کردن و جلوگیری از پیشرفت موفقیتآمیز شغلی؛
- شما را مجبور میکند مفاهیم جدید را بهسرعت و در فواصل زمانی کوتاه یاد بگیرید، تا شایستگیها و مهارتهای خود را تغییر دهید.
- باعث شود انرژی و منابع بیشتری را به کار خود اختصاص دهید.
- پروژههای بلندمدت را در معرض خطر قرار دهید؛
- مجبور به تغییر فرهنگ شرکت و تأثیرگذاری بر محیط داخلی شرکت؛
- باعث میشود در رویکردها و استراتژیهای خود تجدید نظر کنید، اثربخشی شیوههای فعلی را کاهش دهید و در نتیجه تلاشهای شما را تضعیف کنید.
با این حال، تمام موارد فوق به این معنی نیست که چالشهای VUCA لزوماً باعث میشود که فرد و کسبوکار دیر یا زود دچار شکست شوند. در واقع، به لطف VUCA، میتوان:
- مهارتهای رهبری و مدیریت خود را بهبود بخشید، یاد گرفت چگونه در یک تیم کار در شرایط متغیر کارکرد و اعضای آن را هماهنگ کرد.
- با در نظر گرفتن مبهم بودن شرایط به عنوان موضوعی برای کاوش بیشتر و راهاندازی ابتکارات هیجانانگیز، تصمیمگیری را شروع کنید و به یک رهبر شجاع تبدیل شوید.
- بهکارگیری و ایجاد نوآوریهای تجاری و چارچوبهای جدید، مانند استفاده از هوش مصنوعی جهت برای خودکارسازی بخشی از فرایندهای تجاری، کاهش بار روی تیم و تثبیت وضعیت؛
- ایجاد شراکت و زمینههای تجاری جدید در عصر VUCA، همکاری با سایر سازمانها بیش از هر زمان دیگری مهم است.
- تقویت روحیه تیمها در گرو تجمیع و هم افزایی تیمی، زیرا غلبه بر چالش ها باعث ایجاد روحیه و روابط شخصی بین اعضا میشود.
- نیروی کار خود را بروز کنید و نیروهای تازه نفس و آشنا با دانش روز را بکار بگیرید، چون در دنیای VUCA، متخصصان جدیدی در حال ظهور هستند که میتوانند کسبوکار شما را به سطح بالاتری برسانند.
به یاد داشته باشید که شرایط جدید سبب بروز دانشها و تخصصهای نوظهوری میگردد که نباید از آنها جا بمانید.
رهبری VUCAچیست؟
رهبری در مدل VUCA، توانایی تغییر سریع و واکنش به تغییرات محیطی با انجام اقدامات روشن، مؤثر و انعطافپذیر و کاهش تأثیر آنها بر کسبوکار یا تیمها است. بنابراین، مدیر در محیط VUCAاساساً حداقل اطمینان را موقعیتهایی با ۴ المان ذکر شده را از تصمیمات ایجاد میکند. هرچه پیچیدگی و غیرقابل پیشبینی بودن یک موقعیت بیشتر باشد، رهبر باید هنر بیشتری از خود نشان دهد. تا به حال، هیچ دستورالعملی در مورد نحوه عملکرد یک رهبر در محیط VUCAایجاد نشده است. وظیفه اصلی رهبر سازگاری و یافتن راه حل در حداقل زمان است.
اما یک سری پیشنهاد، چارچوب و مهارت برای رهبری این شرایط وجود دارد که با اتکا به آنها میتوان مهارتهای رهبری در دنیای VUCA را بهبود بخشید:
- ترسیم چشمانداز: این توانایی دیدن Big Picture، تعیین یک هدف واضح برای تیم و تطبیق هوشمندانه اقدامات و پروژههای آنها با وضعیت فعلی است. در یک محیط بهسرعت در حال تغییر و غیر قابل پیشبینی، چشمانداز میتواند کسبوکار را از سقوط نجات دهد. در غیر این صورت، بازسازی و تطبیق هوشمندانه طرح اصلی بدون گرفتار شدن در هرجومرج غیرممکن است.
- ردیابی و تجزیهوتحلیل: نظارت بر روندها، تجزیهوتحلیل بازار و زیر نظر گرفتن رقبا میتواند شرکت را در صورت بروز یک بحران پیشبینی نشده با تبدیل آن به برنامه روزانه خود از سقوط نجات دهد. یک رهبر میتواند علائم هشدار دهنده اولیه تغییر را متوجه شود یا راهحلهای رقبا را به موقع اتخاذ کند تا وضعیت را به ثبات سوق دهد.
- انعطافپذیری و سازگاری: توانایی بیرون رفتن از چارچوبهای قبلی که بعضاً به آنها عادت شده است، شکستن کلیشهها و انطباق با خواستههای خارج از برنامه اصلی، یک رهبر واقعی را از سایرین متمایز میکند.
- تصمیمگیری: تصمیمگیری در یک محیط آشفته دشوارتر میشود. اگر منابع محدود باشند، این امر دشوارتر است. با این حال، رهبری در دنیای VUCAمستلزم توانایی تصمیمگیری حتی زمانی است که به طور کامل آگاه نیستید و نمیتوانید به تجربه قبلی تکیه کنید.
- کارگروهی: در محیط VUCA، هیچ روش تجاری ای ۱۰۰ درصد تضمین نمی شود که بهترین باشد و در همه جا و هر زمان کار کند. به همین دلیل است که همکاری کارمندان و مدیران و هدایت صحیح این ارتباط تنها راه برای مشارکت همه در فرآیند ها برای یافتن را حل های جدید و نوآورانه است.
همچنین، در یک محیط VUCA، رهبر ممکن است با ایجاد تغییر در کارکنان روبرو شود، که ممکن است به طور غریزی شروع به مقاومت در برابر آن کنند. برخی ممکن است به آزمودن روشهای قدیمی در محیط جدید ادامه دهند و از پیروی از اصول قوانین VUCA خودداری کنند، که به ناچار کسبوکار را در معرض خطر قرار میدهد. همچنین ممکن است مشکل ترس وجود داشته باشد که به نوبه خود میتواند باعث بی علاقگی و بی انگیزگی شود. رهبر باید بتواند با برگزاری جلسات کوتاه اما فشرده با تیم خود و آموزش (نه اجبار!)، آنها را برای بقا در یک محیط VUCA ورزیده کند.
مدل VUCA در مدیریت استراتژیک
باتوجه به توضیحاتی که تا الان ارائه کردیم، شاید چنین برداشت شود که مفهوم VUCA تضعیف و افسرده کننده به نظر برسد، کسبوکارها را در معرض شکست و ورشکستگی قرار دهد، و شرایط زندگی روزمره مردم را نیز به خطر بیندازد. اما شما میتوانید پیچیدگیهای دنیای VUCAرا با اتخاذ مدیریت استراتژیک بر اساس آن به نفع خود مهار کنید.
کلیدهای مدیریت مؤثر در محیطهای VUCA عبارتاند از:
- مقابله با نوسانات
یک راهنما با یک برنامه قوی و قانعکننده با شاخصهای کلیدی عملکرد یا معیارهای روشن و جهانی ایجاد کنید که بتوانید در همه موقعیتها از آن استفاده کنید. همچنین، آموزش کارکنان و توسعه مهارتهای رهبری که در بالا به آنها اشاره کردیم به کاهش نوسانات و ریسک کمک میکند. آموزش منظم، به خودی خود، مهارتهای انعطافپذیری و سازگاری را توسعه میدهد، علاوه بر آن کارکنان را قادر میسازد تا با روندها هماهنگ باشند و دانش خود را بروز نگه دارند.
- اولویتبندی و تحلیل سرمایهگذاری
در دنیای VUCA، سرمایهگذاری در بخش توسعه در درجه اول هزینه دارد زیرا باید بتوانید محصولات یا خدمات جدید را مطابق با تقاضای مصرفکنندگان در حال تغییر عرضه کنید. بهتر است از قبل تعیین کنید که در موارد اضطراری کجا میتوانید بودجه را کاهش دهید و چگونه هزینهها را بهینه کنید. در عین حال، گوش دادن به خواستههای بسیار مشتریان مهم است. نظرسنجی یا تست A/B راههای خوبی برای شناسایی آنها هستند.
- ارزیابی کار انجام شده
هر مشکل و بحران حل شدهای را که شرکت شما با آن مقابله کرده است را مرور کنید تا اثربخشی تلاشهای خود را در آینده بهبود بخشید.
- شبیهسازی و آزمایش به همراه یک مربی یا به طور مستقل
یک کسبوکار میتواند سناریوهای مختلف بازار را بررسی کند تا یاد بگیرد که چگونه بهسرعت و منطقی به آنها واکنش نشان دهد. همچنین، رویکرد تجربی در تبلیغات یا محصولات میتواند سازگاری شرکت را با تغییر افزایش دهد. برنامهریزی بحران، بازی گروهی و نقشآفرینی نیز ابزارهایی برای تقویت چشمانداز در دنیای VUCA هستند. لذا همواره Worst Case Scenario را در نظر داشته باشید و آن را تمرین کنید تا آماده هرگونه تغییر باشید.
- کنار گذاشتن مدیریت خرد به نفع مدیریت VUCA
هر چه کارمندان شرکت مستقلتر باشند، احتمال مقاومت آن در همه شرایط بیشتر است. رهبر فقط باید تیم را هدایت و هماهنگ کند، ارتباط برقرار کند و همکاری و کار درون تیمی را تقویت کند.
- ارتقای حرفهایهای VUCA
کارکنانی را که مهارتهای VUCA مانند سازگاری بالا و تفکر خلاق را به صورت حرفهای و حرفهای نشان میدهند، ارتقا دهید.
- پرورش ایدهها و مدیریت دانش
به کارمندان اجازه دهید ابتکار عمل را به دست بگیرند، بحثوگفتوگو و تولید ایدههای تازه را تشویق کنند، به نظرات دیگران گوش دهند و یک فرهنگ سازمانی پر جنبوجوش ایجاد کنند. فضایی را فراهم کنید تا دانشهای ایجاد شده در آن ذخیره و بهروزرسانی شود تا تجربیات مستند و دانشهای مختلف بین تیمهای سازمان در گردش بماند.
نمونههای زندگی واقعی VUCA
میتوانید بیشتر نمونههای VUCA را در طول دوره COVID-19 که قبلاً ذکر کردیم، بیابید. با توجه به قرنطینهها و بحران اقتصادی که شیوع سریع ویروس به همراه داشت، همه عرصههای کسبوکار مجبور شدند هر چه سریعتر خود را با آن سازگار کنند. برای مثال، انتقال مدارس به آموزش از راه دور از طریق فناوری دیجیتال چیزی جز راهحلی از دنیای VUCA نیست. کار از راه دور برای کارمندان، ادغام کتابخانهها و مراکز تحقیقاتی زیر چتر دانشگاههای بزرگ، و همکاری رسانهای با WHO (سازمان بهداشت جهانی) و مقامات، همگی نمونههای شایسته VUCA هستند.
در مثالی دیگر، اوبر صنعت تاکسی را متحول کرد و یکی از اولین شرکتهایی بود که سیستم رزرو خودرو خود را تغییر داد و کلاسهای مختلف خودرو و تنظیمات متنوعی را ارائه کرد. Airbnb ارتقای مشابهی را فقط در بخش هتل انجام داد. خودروهای خودران ایلان ماسک نیز نمونهای از VUCA هستند، زیرا راهحلی سازگار برای ساکنان کلان شهرها هستند.
ظهور تکنیک مدیریت تیم Agile، اینترنت 5G، باتریهای صرفهجویی در انرژی و شارژ بیسیم نیز بخشی از VUCA است. بنابراین، تمام پیشرفتهای علمی امروز ناشی از بی ثباتی است که بر جهان حاکم شد یا بر جهان حاکم است و نیازهای مردم را به طور مداوم تغییر میدهد.
چگونه در دنیای VUCA پیشرفت کنیم؟
رهبران میتوانند چند کار را برای مقابله با شرایط دشوار و پیشرفت در دنیای VUCA انجام دهند.
سازگاری و چابکی: توانایی تغییر یک مهارت کلیدی را ایجاد کنید. فرهنگی را پرورش دهید که برای نوآوری ارزش قائل است، افراد را به آزمودن ترغیب میکند و چابکی را در سازگاری با موقعیتهای جدید تقویت میکند.
آیندهنگری استراتژیک: به آینده فکر کنید و روی روشهایی مانند برنامه و طرح ریزی سناریوهای خوب و بد، آیندهنگری استراتژیک و مدیریت منابع عمیقاً کار کنید. برای مشکلات احتمالی برنامهریزی کنید و برای کاهش ریسک ها و استفاده از فرصتها برنامههای پشتیبان تهیه کنید.
همکاری و مشارکت: از پیچیدگی و به هم پیوستگی دنیای تجارت آگاه باشید. با ذینفعان، تامین کنندگان و مشتریان ارتباط برقرار کنید که به شما کمک میکند با هم کار کنید و از همه دانش و منابع خود استفاده کنید.
یادگیری و توسعه مستمر: نگرش سازمانی را برای یادگیری چیزهای جدید و بهتر شدن در کاری که انجام میدهند تشویق کنید. به کارکنان خود مهارت ها و نگرش لازم را برای مقابله با عدم قطعیت و پیچیدگی بدهید.
ارتباط مؤثر و شفافیت: خطوط ارتباطی باز و واضحی را برای رفع هر گونه سردرگمی و روشن کردن مسائل ایجاد کنید. هدف، استراتژی و تغییرات سازمان را به طور مؤثر با کارکنان به اشتراک بگذارید تا اعتماد ایجاد کنید و آنها را درگیر کنید.
شما میتوانید VUCA را به عنوان یک چالش برای بهبود مهارتهای رهبری و مدیریت خود در نظر بگیرید و میتوانید آن را به فرصتی برای موثرتر کردن تیم خود با تمرکز بر زمینههای زیر تبدیل کنید.
راه پرداخت – رسانه فناوریهای مالی ایران
ثبت دیدگاه