منابع انسانی چالش جدی حوزه زیرساخت دیجیتال کشور است

کمتر از یک هفته به برگزاری رویداد زیرساخت دیجیتال ایران مانده که به همت کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار ۲۱ آبان‌ماه در کتابخانه ملی ایران برگزار می‌شود. این رویداد یک‌روزه فرصت مناسبی برای آشنایی با آخرین دستاوردها، فناوری‌ها، چالش‌ها و مشکلات حوزه سخت‌افزار ایران است. راه پرداخت به همین بهانه با مهدی ایزدیار، مدیرعامل فناپ زیرساخت درخصوص مهم‌ترین چالش‌های حوزه زیرساخت دیجیتال در ایران گفت‌وگو کرده است که در ادامه شرحی از آن را می‌خوانید.

زیرساخت‌ها موجب رقابتی‌تر شدن کسب‌وکارها می‌شوند

ایزدیار با اشاره به این که سطح رشد اقتصاد دیجیتال، امروزه جزو شاخص‌ها و معیارهای توسعه‌یافتگی کشورها محسوب می‌شود؛ زیرا نقش کلیدی در رشد اقتصادی، افزایش بهره‌وری و ایجاد فرصت‌های شغلی دارد، بیان کرد: «از سویی توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، از جمله اینترنت پرسرعت، هوش مصنوعی و فناوری‌های ابری، زمینه‌ساز نوآوری، بهبود خدمات عمومی و افزایش دسترسی افراد به بازار می‌شود. این زیرساخت‌ها نه‌تنها موجب رقابتی‌تر شدن کسب‌وکارها می‌شوند؛ بلکه پایه‌های ایجاد جامعه دیجیتالی و هوشمند را پی‌ریزی می‌کنند.»

لزوم بازنگری در دیدگاه‌های مدیریتی

مدیرعامل فناپ زیرساخت موضوع «فرهنگ» را از چالش‌های بنیادی این حوزه خواند و عنوان کرد: «به عبارتی اصلاح و تغییر در باورهای فنی و ایجاد آگاهی علمی برای اصلاح روندهای کنونی کاملاً ضروری است. از سوی دیگر بازنگری در «دیدگاه‌های مدیریتی» از الزامات این عرصه محسوب می‌شود. این بدان معناست که افزون بر نیاز به توسعه فیزیکی زیرساخت‌های دیجیتال، نیاز به تحولاتی در نگاه‌ها و سبک حکمرانی آن احساس می‌شود.»

از نمونه‌های بارز مقاومت‌های لایه مدیران میانی و کارشناسان نهادهای دولتی و سازمان‌های بزرگ در بهره‌گیری از فناوری‌های ابری در راستای بالابردن بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها یا استفاده صنایع از فناوری‌های صنعت چهار و هوشمندسازی با هدف راهبری و بهره‌برداری از فرایندهای سازمانی و تولیدی است.

رویکرد اقتصادی مانع از توسعه حوزه زیرساخت

ایزدیار گونه دیگری از چالش‌های توسعه حوزه زیرساخت در ایران را «رویکرد اقتصادی» دانست و اظهار کرد: «این امر بدین معناست: نگاه به حل مسئله با رویکرد اقتصاد دولتی یا اقتصاد خصوصی. در نگاه اقتصاد دولتی ایجاد و توسعه هرگونه زیرساختی از الزامات حاکمیت است و نگاه اقتصادی در آن به‌عنوان شاخص کلیدی مدنظر نیست، اما در اقتصاد خصوصی شرط اول سرمایه‌گذاری، صرفه اقتصادی و سنجش پارامترهای هزینه و فایده است و در این چارچوب استقلال در سه حوزه بازار، عرضه و تقاضا اهمیت ویژه‌ای دارد، بنابراین در این رویکرد نقش حاکمیت صرفاً در جایگاه تنظیم‌گری (رگولاتوری) تعریف می‌شود.»

او افزود: «در کشور ما تلفیق غیرمتعارفی از این دو رویکرد در حال اجراست. بدین ترتیب که ازیک‌طرف از بخش خصوصی انتظار سرمایه‌گذاری داریم و از طرف دیگر مداخلات دولت در اقتصاد، سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، قیمت‌گذاری، بازار، تقاضا و… بسیار پُررنگ است. این تناقض آشکار، انگیزه ورود سرمایه‌گذاران (حتی داخلی) را کم‌رنگ می‌کند.»

نقش رگولاتوری در توسعه زیرساخت

مدیرعامل فناپ زیرساخت با اشاره به این که چالش دیگر حوزه زیرساخت «نقش رگولاتوری» در صنعت است، گفت: «در همین زمینه ارائه انواع آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در حوزه تنظیم‌گری، اصولاً باید کارکرد حمایتگری و تسهیلگری در توسعه صنعت، زیرساخت و بهبود فضای کسب‌وکار داشته باشد، اما در موارد متعدد این رویکرد دیده نمی‌شود.»

او افزود: «به‌عنوان‌مثال آیین‌نامه ممنوعیت واردات کالاهایی که نمونه مشابه داخلی دارند، وقتی ادعای تولید از جانب برخی تولیدکنندگان داخلی برای ارائه محصولی پیشرفته و در مرزهای توسعه فناوری مطرح می‌شود، وزارت صمت پیش از بررسی همه‌جانبه کمی، کیفی، امنیت، توان و ظرفیت تولید ادعا شده برای رفع نیاز داخلی، به ممانعت از واردات محصولات فناورانه اقدام می‌کند که این امر موجب کندی گردش چرخ توسعه زیرساخت‌هایی می‌شود که سهم مهمی در توسعه کشور دارند؛ نمونه‌های آن را در حوزه توسعه زیرساخت دیجیتال در کشور به‌دفعات دیده‌ایم و آسیب‌هایش موجب طولانی‌شدن اجرای طرح‌های مختلف شده است.»

روال مرسوم توسعه در جهان امروز

به گفته ایزدیار، واقعیت این است که فناوری‌های نو، چیزی نیست که بتوانیم آن را یک‌شبه داخلی‌سازی کنیم یا با معجزه یک گروه استارتاپی، در مرزهای سرزمینی خودمان و بدون همکاری و تعامل با کشورهای دیگر توسعه‌ بدهیم. از چین و روسیه گرفته تا اروپا و امریکا، هیچ کشوری در دنیا به‌تنهایی پاسخگوی تمام نیازهای فناورانه خود نیست.

مدیرعامل فناپ زیرساخت تبادل دانش، منابع و ابزارهای فناورانه در عرصه توسعه فناوری‌های نوپدید و به‌ویژه ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال را روال مرسوم و قطعی در توسعه جهان امروز خواند و بیان کرد: «در چنین شرایطی انتظار تخصیص ارز مناسب و به موقع برای توسعه زیرساخت دیجیتال، الزامی انکارناپذیر است. باوجود این تخصیص ارز برای توسعه پرشتاب زیرساخت دیجیتال در کشور اولویت ندارد؛ گویی اهمیت توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور به‌خوبی درک نشده است.»

بنا به آمارهای اعلام شده، سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی ایران از ۲.۶ درصد در سال ۹۲ به ۶.۸۷ درصد در سال ۹۹ افزایش یافته است. این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۷.۹ درصد رسیده و براساس برنامه هفتم توسعه قرار است تا پایان سال ۱۴۰۷ سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص ملی به ۱۰ درصد افزایش یابد. هر چند تجربه نشان می‌دهد میان‌ برنامه و سیاستی که اعمال می‌شود با آنچه اعلام می‌شود، فاصله است و حتی در صورت عملی‌شدن این وعده، در طول ۱۵ سال، حداکثر می‌توان رشد ۲.۶ درصدی تا ۱۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی را محقق کرد.

کمبود نیروی انسانی ماهر در حوزه زیرساخت

او نتیجه چنین سیاست‌گذاری‌هایی را بی‌انگیزه شدن نیروهای انسانی ارزشمند برای توسعه زیرساخت دیجیتال کشور و  در نتیجه مهاجرت آنها دانست و عنوان کرد: «این امر چالش فعلی و مهم توسعه زیرساخت دیجیتال است. نیروهایی که با دریافت حق‌های به‌مراتب بالاتر در کشورهای خارجی و فراهم بودن زمینه بهره‌گیری از تخصص آنها، متأسفانه چاره‌ای جز جلای وطن پیش روی خود نمی‌بینند و جایگزین‌سازی آنها با نیروهای موجود و حتی جوان و کم‌تجربه نیز به‌آسانی ممکن نیست. اوضاع به‌گونه‌ای است که اگر همین امروز بخواهیم نسبت به برطرف‌سازی موانع توسعه زیرساخت دیجیتال تصمیم بگیریم، با معضل کمبود نیروی انسانی باتجربه و ماهر نیز روبرو هستیم.»

مدیرعامل فناپ زیرساخت خاطرنشان کرد: «بر آیند همه این مشکلات که مظاهرش در پله‌های بالایی به قیمت‌گذاری‌های دستوری و سیاست‌های ارزی نادرست ختم شده است، محدودشدن توسعه زیرساخت‌های کشور به سازگاری با فناوری‌هایی است که به‌تدریج در جهان منسوخ شده یا در حال کنار گذاشته شدن هستند.»

به گفته او، در این حالت، سطح توسعه زیرساخت دیجیتال ما نه‌تنها با کشورهای توسعه‌یافته فاصله معنی‌داری پیدا کرده که در قیاس با اقتصادهای نوظهوری مانند هند، کره جنوبی و اندونزی نیز قابل‌مقایسه نیست. نمونه‌اش امکان‌ناپذیری توسعه فناوری 5G در شرایط کنونی کشور است که ناشی از محدودیت‌های زیرساخت دیجیتالی و مداخلات دستوری در قیمت‌گذاری ارائه خدمات است که باتوجه‌به نکات مورد اشاره به‌آسانی قابل‌رفع نیست و اراده‌ای ملی برای درک شرایط امروز جهان را می‌طلبد.

علاقه‌مندان به حضور در رویداد زیرساخت دیجیتال می‌توانند برای خرید بلیت به این لینک و برای بازدید از وبسایت این رویداد به این نشانی مراجعه کنند.