مرشد زنگ را به صدا درمی‌آورد و پهلوان با فریاد «یاعلی» لنگ را به میانه گود می‌اندازد. ضرب در حال نواختن است. پهلوان از نیت کار می‌گوید و گل‌ها و اسکناس‌ها روی گود زورخانه فرش می‌شوند. کم‌کم گلریزان به خانه‌ها کشیده می‌شود و زنان هم در برنامه‌های مذهبی گلریزان می‌کنند. در زندان‌ها زمان آزادی حبس‌کشیده‌های طولانی، وکیل‌بند با کیسه‌ای میان زندانی‌ها می‌چرخد و آنها هم با خواندن «بری دیگه برنگردی» هرچه از دست‌شان برمی‌آید، از اسکناس، لباس و حتی سیگار، داخل کیسه می‌ریزند تا توشه راه تازه‌آزادشده باشد. در بازارها و مساجد هم کسی که نزد بقیه اعتباری دارد گلریزان را برپا می‌کند؛ برای عروسی و عزا یا ساخت خانه و مدرسه.
تأمین مالی خیریه‌ای؛ از زورخانه تا دونیت و حامی‌جو
حالا گلریزانی که زاده فرهنگ پهلوانی است، رنگ‌وبوی مدرنی به خود گرفته است. در ایران چندسالی است در اکوسیستم نوآوری جان گرفته و با ترجمه اصطلاح انگلیسی «کرادفاندینگ» با عنوان «تأمین مالی جمعی» وارد گود شده است. هرچند اگر در سنت قدیمی گلریزان، هیچ کیسه و لنگی خالی از پول نمی‌ماند، در این پلتفرم‌ها این‌طور نیست که همه موفق باشند و همه طرح‌ها سرمایه‌ای حتی اندک جمع کنند. در این گزارش با بررسی همین موفقیت‌ها و شکست‌ها، تلاش کردم وضعیت سکوهای تأمین مالی جمعی در ایران را توصیف کنم.
در ابتدای مسیر کراد فاندینگ در ایران پلتفرم‌های شکل‌گرفته در این زمینه مثل همان سنت گلریزان، در حوزه خیریه شروع به فعالیت کردند؛ پلتفرم‌هایی مانند «فاندوران»، «مهربانه»، «شمعدونی»، «حامی‌جو»، «دونیت» و «زیما» در نیمه اول دهه ۱۳۹۰ شکل گرفتند و فعالیت خود را برای تأمین مالی جمعی با موضوعات خیریه و هنر و محیط زیست تعریف کردند.
اما اکثر سکوهای اولیه تأمین مالی جمعی ناکام ماندند؛ حامی‌جو که به فعالیت در زمینه تأمین مالی پروژه‌های سینمایی علاقه داشت، سال ۱۴۰۱ به پایان فعالیتش رسید و البته دلیل آن را «فیلترینگ» اعلام کرد. دونیت حدود سال ۱۳۹۴ راه افتاد و سال ۱۳۹۶ با اطلاعیه‌ای پایان کار خود را اعلام کرد و فاندوران هم به شناسا (سکوی تأمین مالی جمعی فناپ) منتقل شد. شمعدونی نیز دچار مرگ تدریجی شد و درحال حاضر از آن فقط یک صفحه اینستاگرام از آن باقی مانده با ۳۴ دنبال‌کننده که البته مشخص هم نیست این صفحه واقعی است یا جعلی.
از میان پلتفرم‌های کرادفاندینگ اولیه، زیما و مهربانه ولی زنده ماندند. مهربانه هنوز به فعالیت خود در حوزه خیریه ادامه می‌دهد و زیما هم از فرابورس گواهینامه دریافت کرد و حالا، یکی از پلتفرم‌های ثبت‌شده در فهرست فرابورس است.
پلتفرم‌های فعال و غیرفعال فهرست فرابورس
در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰ رویکرد تأمین مالی جمعی، کم‌کم از خیریه به سمت جذب سرمایه کسب‌وکاری حرکت کرد. سکوهای (پلتفرم‌های) تأمین مالی جمعی دیگری شکل گرفتند که با ارائه طرح برای اجرای آن به‌صورت جمعی سرمایه جذب کنند.
سال ۱۳۹۷ هم بازار سرمایه این مدل سرمایه‌گذاری را به رسمیت شناخت و دستورالعمل تأمین مالی جمعی به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار رسید. از اینجا به بعد روند کار این سکوها به این شکل شد که هر فردی به شرط داشتن کد بورسی بتواند بخشی از سرمایه لازم برای اجرای طرح را تأمین کند و در سود و زیان اجرای آن شریک شود. از آن طرف پلتفرم هم در ازای موفقیت جذب کارمزد دریافت می‌کند.
این مسیر ادامه دارد تا اکنون که طبق تابلوی فرابورس، ۲۸ سکو توانسته‌اند گواهینامه تأمین مالی جمعی را کسب کنند.
طبق داده‌های فرابورس ایران، از ۲۸ سکوی ثبت‌شده فعلی دو سکوی «تأمین مالی جمعی تأمین سرمایه امین» و «ققنوس» غیرفعال‌اند. ققنوس فعالیت خود در تأمین مالی جمعی را از پایان سال ۱۳۹۹ آغاز کرده و امین از سال ۱۴۰۱ و اکنون هر دوی این شرکت‌ها در این زمینه غیرفعال‌اند.
پارس‌فاندینگ چندسالی با کارنامه هیچ ماند تا حذف شد
در این بین سکوهایی هم بودند که آن‌قدر فعالیت نکردند تا از فهرست فرابورس کامل حذف شدند. یکی از آنها «پارس‌فاندینگ» بود که از سال ۱۳۹۷ فعالیت در این زمینه را آغاز کرد.
گروه نوآوری مالی پارس (پارس‌فاندینگ) را محمدرضا عربی مزرعه‌شاهی، شایان شلیله، رضا الفت‌نسب و محی سنیسل و با شعار «کار ایرانی، سرمایه ایرانی، کسب‌وکار ایرانی» راه‌اندازی کردند. آن زمان در وب‌سایت این پلتفرم چشم‌انداز این گروه در پنج سال آینده این‌طور مطرح شده بود: «فراهم کردن موقعیتی برای پانصد کسب‌وکار نوپا تا بتوانند سرمایه لازم را در مراحل اولیه راه‌اندازی کسب‌وکارشان تأمین کنند.»
ولی این چشم‌انداز تبدیل به یک آرزوی زبانی شد و در نهایت پارس فاندینگ با کارنامه «هیچ» از فهرست سکوهای تأمین مالی پاک شد. درحال حاضر به سایت این سکو هم که مراجعه کنیم با خطای ۵۰۴ Gateway Timeout روبه‌رو می‌شویم.
برخی از این سکوها هم تغییراتی داشتند؛ ازجمله «دونگی» که فعالیت خود را در سال ۱۳۹۷ با مالکیت شرکت سامانه‌نگار آتنا (که مجری پلتفرم مهربانه هم است) با مدیریت جعفر محمدی آغاز کرد، اما تا سال ۱۳۹۹ نتوانست هیچ طرحی را تأمین مالی کند. در واقع دونگی اولین طرح تأمین مالی جمعی خود را در دی‌ماه سال ۱۳۹۹ منتشر کرد و جمع‌آوری وجوه تأمین این طرح تا بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ طول کشید. سال گذشته گروه مالی فیروزه برای سرمایه‌گذاری وارد این سکو شد و اکنون نیز در حال فعالیت است.
آغاز فعالیت سکوهای تأمین مالی در سال ۹۹ با دو طرح
داستان رسیدن و نرسیدن در طرح‌های تأمین مالی پررنگ‌تر است. بررسی و استخراج «راه پرداخت» از داده‌های فرابورس ایران نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۹ تاکنون ۵۸۰ طرح تأمین مالی جمعی ثبت شده است.
طبق همین بررسی، از دی‌ماه سال ۱۳۹۹ که اولین طرح در فرابورس ثبت شده، تا دی‌ماه ۱۴۰۰ از بین سکوهای تأمین مالی به‌ترتیب تعداد، کارن‌کراد، دونگی و هم‌آفرین طرح منتشر کرده و اقدام به جمع‌آوری وجوه کرده‌اند.
در سال ۱۳۹۹ دونگی یک طرح و کارن‌کراد هم یک طرح دادند که هر دو هم موفق به جمع‌آوری وجوه لازم شدند و البته تقریباً یک سال طول کشید. در سال ۱۳۹۹ فقط این دو طرح برای تأمین مالی در فرابورس ارائه شدند.
در سال ۱۴۰۰ تعداد طرح‌ها و سرعت جمع‌آوری تأمین مالی کمی شتاب گرفت. در این سال ۲۸ طرح تأمین مالی جمعی منتشر شد که از بین آنها ۲۴ طرح موفق به جمع‌آوری وجوه شدند؛ البته نه در همان سال. روند تأمین مالی این ۲۴ طرح بین شش ماه تا یک سال طول کشید.
۱۴۰۱ برای کرادفاندینگ ایران سال بهتری بود؛ هم بر تعداد طرح‌ها افزوده شد و هم سکوهای بیشتری وارد فهرست فرابورس شدند. برای مثال سکوی حلال‌فاند به این بازار آمد و توانست ۳۰ طرح تأمین مالی منتشر کند که همه آنها تا سال ۱۴۰۲موفق به جمع‌آوری وجوه شدند. البته عمده فعالیت این سکو در حوزه صنعت است و سهامداران آن هم سه صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران، صندوق و صنعت ماشین‌سازی و صندوق توسعه فناوری‌های نوین هستند.
آی‌بی‌کراد هم که سال ۱۴۰۱ فقط یک طرح منتشر کرده بود، در سال ۱۴۰۲ توانست به ۱۸ طرح برسد که ۱۷ طرح آن موفق بودند.
حلال‌فاند در ۰۱ کارن‌کراد را کنار زد
۱۴۰۱ وزنه پرقدرت‌های سال‌های گذشته نیز تغییر کرد. حلال‌فاند و هم‌آفرین از بقیه رقبا سبقت گرفتند و بعد از آنها به‌ترتیب دونگی و کارن‌کراد بیشترین تعداد طرح را داشتند.
نکته مهم این است که تا به اینجای عمر کرادفاندینگ در ایران (تا پایان سال ۱۴۰۱) گرچه تعداد طرح‌ها و سکوها افزایش داشت، ولی سهم ارزش ریالی جذب تأمین مالی جمعی نسبت به تولید ناخالص داخلی به یک درصد هم نمی‌رسید. تا پایان سال ۱۴۰۱ کل بازار تأمین مالی جمعی حدود ۶۵۰ میلیارد تومان بود.
همچنین در این سال با راه‌اندازی پلتفرم‌های جدید، تعداد سکوهای فرابورس به ۱۲ رسید، ولی فقط ۹ پلتفرم طرح منتشر کردند و پلتفرم‌های رضوی، رایان و اینوستوران، با اینکه از راه‌اندازی همگی آنها بیش از یک سال می‌گذشت، هیچ طرحی منتشر نکردند.
رشد ۵ برابری در سال ۱۴۰۲
تأمین مالی جمعی سال ۱۴۰۲ خیزی را که فعالان این حوزه انتظار داشتند تا حد خوبی محقق کرد. در این سال میزان سرمایه‌های جذب‌شده با کرادفاندینگ به بیش از ۳.۴۰۰ میلیارد تومان رسید و رشد پنج‌برابری داشت. تعداد سکوهای تأمین مالی هم دوبرابر رشد کرد و تعداد سکوهای ثبت‌شده در فرابورس از ۱۲ به ۲۴ پلتفرم رسید، اما ۱۹ پلتفرم آن در این سال طرح منتشر کردند.
سه پلتفرم از این ۲۴ مورد، یعنی زچ، دانایان‌کراد و آتی‌کراد طرحی ندادند؛ البته هر سه این پلتفرم‌ها در فصل پایانی سال ۱۴۰۲ راه‌اندازی شدند.
ققنوس هم که از سال ۱۳۹۹ راه‌اندازی شده، در سال ۱۴۰۲ طرحی منتشر نکرد و اکنون نیز غیرفعال است. شرکت تأمین مالی سرمایه امین هم با تجربه مشابه ققنوس غیرفعال است.
نکته جالب این است که سرمایه امین از زمان راه‌اندازی تاکنون یک طرح هم منتشر نکرده و به نظر می‌رسد این پلتفرم نیز سرنوشت پارس‌فاندینگ را در پیش دارد.
پلتفرم فین‌فاند هم به همین روال است؛ این سکو سال ۱۴۰۱ راه‌اندازی شد و از فرابورس مجوز دریافت کرد، اما تاکنون در زمینه انتشار طرح تعطیل بوده است.
در مجموع در سال ۱۴۰۲، نوزده پلتفرم حدود ۳۳۱ طرح ارائه دادند که از میان آنها یازده طرح به پایان دوره جمع‌آوری رسید. از آغاز امسال هم ۱۰۳ طرح منتشر شده که عمده آنها در مرحله آغاز جمع‌آوری وجوه هستند.
استخراج و بررسی همه این اعداد ما را به این دریافت رساند که از مجموع ۵۸۰ طرح تأمین مالی جمعی که تاکنون(از سال ۹۹ تا خرداد ۱۴۰۳) در فرابورس منتشر شده، ۲۳ طرح توانسته‌اند به پایان دوره جمع‌آوری وجوه برسند. همچنین به نظر می‌رسد فرابورس با دست‌و‌دلبازی جمع‌آوری وجوه را تأیید می‌کند؛ از میان این ۵۸۰ طرح، فقط حدود ۱۰ طرح نتوانستند تأیید بگیرند و باقی پذیرفته شدند.
از میان طرح‌های موفق هم( از سال ۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۲) در مجموع بیشترین طرح را آی‌بی کراد داشته و بعد از آن هم‌آفرین و حلال فاند.
دونگی و کارن‌کراد هم به‌ترتیب رتبه سوم و چهارم را در بازار تامین مالی جمعی ایران دارند.
برخی پلتفرم‌هایی هم که فرابورس به آنها طی چهار سال اخیر گواهینامه تأمین مالی جمعی داده، گویا یا تعطیل‌اند یا نیمه‌تعطیل‌اند، زیرا یا خبری از انتشار طرح آنها نیست یا تعداد طرح‌هایشان اندک است.
پولسار، استارتامین، زرین‌کراد و اینوستوران کمتر از ۱۰ طرح از زمان راه‌اندازی تاکنون منتشر کرده‌اند.
۱۰ پلتفرم هم که تاکنون در فهرست فرابورس ثبت شده‌اند در دسته تعطیل و نیمه‌تعطیل قرار دارند؛ از ققنوس‌کراد و رضوی گرفته که کم‌جان‌اند، تا تأمین سرمایه امین که ناپیداست و پارس‌فاندینگی که دیگر وجود ندارد.
راه پرداخت – رسانه فناوری‌های مالی ایران
ثبت دیدگاه